«  گجه کوند و»    معضل شهرهای بزرگ ترکیه  .

    پیش گفتار گرداورنده و برگردان مطالب :

    در پی اهدافی  که پیش تر در رابطه با مقولات   مطرح شده  در این سایت مشاهده  گردید ، علاوه  بر   پرداختن وتمرکز روی  موضوع  مشخصی همچون ، معضلات کلان شهر تهران  ، همینطور  بحث در رابطه به مقولاتی که با ان در رابطه اند ، مهمترین هدف ،  خصلت یابی ء ویژ گیهای ساختاری  چنین وضعیتی  بود .    یعنی  در واقع   رویکرد انتقادی به روند شهرنشینی  ای  است که ،   نتیجه اش اکثرا" قطبی شدن   جامعه کلان شهری  ،  است .  بدین ترتیب که خصلت مذکور – قطبی شدن جامعه کلان شهری – بصورت  ویژگی ساختاری عمده ء  این روند در امده است

       اکنون هنگامیکه بحث تفاوت ساختاری  شرایط حاکم بر این کلان شهرها با کلان شهرهای جوامع سرمایه داری پیشرفته مطرح میگردد  ،  مقصود همین وضعیت  است  . هر چند در کلانشهرهای جوامع  مذکور نیز امروزه بنوعی با نشانه هائی ازقطبی شدن جامعه کلان شهری مواجه ایم . ( ساسکیا  ساسن در  گلوبال سیتی )   ولی این پدیده ،  در جوامع پیشرفته سرمایه داری ،  تا کنون بحدی نبوده که بتوان انرا بصورت  ویژگی  عمده ء  مطرح نمود .   به همین سبب استکه ،  درکلان شهرهای جهان توسعه نیافته  در سطح وسیعی ای با پدیده هائی  همچون : جدانشینی  ،   چند پارگی جامعه کلانشهرها وبلاخره  حاشیه نشینی مواجه ایم . در واقع   شهر مجاز و غیر مجاز  داریم ، شهر نشین وحاشیه نشین داریم .  همانطور که دیدیم در کلان شهر  قاهره   ( گونتر مایر : بحران مسکن در قاهره  ، همین سایت )  قریب به نیمی  از ساکنین شهر( بیش از  شش ملیون نفر ) در استقرارهای غیر مجاز ، حال بصورت  محقر نشین ، الونک نشین  ویادر گورستان شهر ، زندگی میکنند . ویا اینکه ، بعنوان مثالی دیگر ، در کلان شهرهائی چون سائو پائولو ، ریودو ژانیرو  و رسیفی در برزیل بترتیب  20 ،  22 و 46 در صد جمعیت شهر الونک نشین  هستند .     بنا بر این ، با توجه به  اهمیت لحاظ این ویژ گیها در تدوین متدولوژی برنامه ریزی ها وامکان دوری جستن ازبرداشتها ومبانی نظری متعارف وکلیشه ای ، در حد توان  سعی خواهدشد ، حداقل رویکردی ، حال هر چند مختصر با کلان شهرهای کشورهای مجاور و  یا کلانشهرهائی که شباهت های های ساختاری با کلانشهر تهران ویا سایر شهرهای بزرگ ما رادارند ، داشته باشیم .

     درجستجوی پژوهشهای قابل استناد  در رابطه  بامسا ئل کلان شهری ء  جامعه  ترکیه   با اینکه  مطالعات بسیاری در این زمینه انجام شده ، ولی یافتن پژوهشهائی که با مسئله برخوردی تحلیلی وقابل استناد داشته باشد چندان اسان نبود .  متاسفانه  بعلت عدم اشنا ئیم   با زبان ترکی ، استفاده ازمتون اصلی پژوهشهای صاحب نظران ترک میسرنشد  .   لذا  بالاجبار  به متون غیر ترک رجوع  شد  ، که انهم چندان خالی از اشکال نیست . نخست اینکه اغلب پژ وهشهائی که اهل تحقیق اروپائی در باره مسائل اجتماعی ء  جوامعی نظیر ترکیه انجام میدهند ، متاثر از  برداشت ء  رایجی است که در ا روپا نسبت به این جوامع مطرح است . ازان جمله سنتی بودن ویا عدم امادگی این جوامع برای مدرنیته وسایر برداشت های سطحی نگر و یا ، حتی جهت  دار ، نظیر ان  .    دوم اینکه به واقعیت فوق میباید این نکته نیز افزوده شود  ،  که  در شرایط کنونی  اغلب  این مطالعات  تحت تاثیر  ناخرسندی اکثریت اروپائیان از امکان ورود ترکیه به اتحادیه اروپاست . بگونه ای است که اغلب این پژوهشها ، که گاه واقعیات بسیاری را نیز مطر ح مینمایند ، نتیجه گیریشان به برجسته  نمودن ، تفاوت های فر هنگی  ،  مذهبی   ودر نهایت اثبات بیگا نگی وعدم هماهنگی و ناهمخوانی جامعه ترک با اروپائیان ،  منتهی میشود  .

      جهت اشنائی با واقعیاتی که در این زمینه قابل طرح اند . ابتدا سعی در  شناخت ،  حال هرچند محدود  ومختصر ،   نحوه ء جابجائی و یا بطور کلی تحرک جمعیتی تر کیه در دهه های اخیر ، نمو د م  .   بدین ترتیب ،  مقاله اول خلاصه ایست از پژوهشی که توسط    هانز گونترکلف ،   محقق المانی  انجام شده است .   گونتر کلف  درزمینه  مسائل مربوط به توسعه در کشورهای ایران ، افقانستان وخاصه  ترکیه نیز تحقیقاتی انجام داده  است .                                       ابان 1387            مهدی  کاظمی  بیدهندی

 

 

       هانز  گونتر کلف  (1)      مهاجرت های داخلی در ترکیه :Hans Gunter Kleff

       صرفنظر از مهاجرت های   سده نوزدهم تا سالهای دهه بیست  سده بیستم ،  در ترکیه همواره مهاجرت های فصلی ،  بویژه در فصل تابستان ، بین اباد یهای مختلف وجود داشته است . درقرن نوزدهم  در مناطقی که کشت برخی ازمحصولات   کشاورزی قابل تجارت ،  نظیر  پنبه وغلات که اغلب در مناطق ساحلی قرار داشتند انجام میشده ، مهاجرت های فصلی هم معمول بوده است .  

      علاوه بر ان میباید این نکته مهم رانیز یاد اورشویم که  ،  سنت چادر نشینیء روستائیان  اناتولی  ، هرگز امکان تملک زمین ،   نظیر انچه  روستائیان اروپائی بعد قرون وسطی بتدریج از ان برخوردار شدند را به انها ، نمیداد .

      دوره 1950  تا     1980 میلادی

        مکانیزه شدن  نسبتا" سریع کشاورزی ترکیه که بعد از سالهای   1950 تحقق یافت  ،  عمدتا" در اثر وام هائی بود که طرح مارشال در اختیار بخش کشاورزی ترکیه قرار داد .   بنا براین روند مکانیزاسیون ، تحت شرایط مذکور را  میباید   بصورت یکی از نیروی های محرکه مهاجرت های روستا - شهری  در نظر داشت  .  مهاجرت ها ی وسیعی که موجب دگرگونی های ساختاری رادیکال در ترکیه ء بعد سالهای دهه  60 میلادی گردید .  کمک های طرح مارشال به مالکان زمین خاصه مالکین بزرگ اهدا گردید . درواقع فقط انهائی که ما لک زمین بودند ازاین وام ها بهره مند شدند . به توده های عظیم رعایا وروستائیان مستاجر ویا حق العمل کار ، ازاین کمکها ، هیچگونه   بهره ای نرسید . در چنین شرایطی بود که  صدها هزار روستائی فاقد زمین وامکانات از روستاهایشان رانده شدند .  میزان این مهاجر تها بحدی بود ، که فقط بین سالهای 1950 تا 1960 به بیش از 1.5 ملیون نفر رسید . این تعداد جمعیت در ان زمان برابر با  9 درصد کل جمعیت روستائی ترکیه میشد .   انها اغلب ازمناطق کشت غله بسوی فلات مرکزی اناتولی مهاجرت مینمودند . بگونه ای که حدود نیمی از این جمعیت جابجا شده جذب سه   شهربزرگ کشور  ، استانبول ، انکارا وازمیر شدند .   بهمین سبب ،  در این سالها جمعیت این سه شهر بیش از  50درصد ، افزایش یا فت .   بقیه جمعیت نیز نخست به شهرهای کوچکتر اطراف  رفته ، سپس در مراحل بعدی ازاین شهرها  به شهرهای بزرگ  غرب ترکیه مهاجرت  نمودند .

     در این سالها هیچگونه برنامه  ای ، در سطح کشوری ویا محلی جهت فراهم اوردن امکانات جهت    اسکان این مهاجرین  ،  وجود نداشت . مهاجرین تازه وارد در حاشیه این شهرها در زمین های موات دولتی وحتی زمین شخصی تصرف شده ،  بصورت غیر قانونی وغیر مجاز  به احداث سرپناه ومحل سکنی خود مبادرت مینمودند .  انها معمولا" در مکانهائی استقرار میافتند که قبلا مهاجرین دیگرهم روستا ویا هم ولایتی شان  ،   زمینی را متصرف  ودر ان سرپناهی بنا نموده بودند  .  لذا ، در اغاز مقامات سعی کردند  ، از این ساخت وسازها  ، که ا غلب یک شبه برپا میشد ،  از ساخت   « گجه کوندوها»  (به ترکی  = ساخت شبانه  )  ممانعت نمایند . اما این اقدام  ظاهرا" با قانون قدیمی ء  وضع شده در دوران عثمانی ،  که  برای این افراد  در صورتی  میتوانستند   قبل از طلوع افتاب سرپناه خود را برپاکنند    ، حق تملک محل کلبه را  برسمیت میشناخت  ، مغایرت داشت  .  بدین ترتیب مرتب در زمین های اطراف شهر  ،  گجه کوندوها ، بر پامی میشدند .  هنگامیکه تعدادشان به حدی میرسید که موجب ایجاد فشارسیاسی بر مقامات مسئول میشد ، بتدریج مقامات مجبور میشدند ، در این محلات حداقل ء زیرساخت ها وتسهیلات موقت شهری را ، احداث  نمایند .

       از  اغاز مهاجرت ها روستائی مور د بحث ، مقامات شهری با مشکلات وسیع وغیر قابل حل  زیر ساختی مواجه بودند .  بدین سبب  طرح ریزی شهری متعارف از ابتدا و از شروع ظهور مشکلات  ،  قادر به سروسامان دادن و   رفع کمبودهای زیرساختی ،  در زمینه های ابرسانی ، برق ، حمل ونقل   ، انهم در چنین استقرارهای غیر مجازی که  بدون هیچگونه سیاست مشخص وطرح وبرنامه ای گسترش میافتند   ، نبود .   در پایتخت کشوردر شهر انکارا  که بین سالهای 1920 و1930 بر اساس طرحریزی وشهرسازی  مدرن ،  با پارکهای وسیع وفضاها ی سبز ، ساخته شده بود ،   اغلب ء  پارکها وفضاهای سبز ان بعدها مملو از  گجه کوندوهائی  شد که شبانه در ان ها برپا شدند.

      احداث مداوم  گجه کوندوها ،  در زمین های اطراف شهر وحتی بعضا" فضاهای عمومی داخل شهر، توسط مهاجرین روستائی همواره  موجب ناخرسندی طبقه متوسط  ، ساکن شهر خاصه انهائی که در جوار گجه کوندوها ساکن هستند ،  شده است  . نا خرسندی ای که بصورت دوری جستن از مهاجرین جدید ،   بعلت تفاوت در رفتار اجتماعی  ویا بنوعی  دهاتی  وروستا ئی  دانستن انها ،  تجلی مینمود   . مشابه همین پدیده   ، یعنی تبعیض  ودوری جستن  مردم محلی  از فرهنگ واداب اینگونه مهاجرین را  ، میان این مهاجرین وشهروندان کشورهای اروپائی نیز میتوان مشاهده نمود . با این تفاوت که در کشورهای اروپائی اکثرا" از این تبعیض تعبیری   قومی ونژادی ، همچون   «  ترک »   ،  «  عرب »  ، « سیاه » وامثالهم  ارئه میدهند  . یعنی  در واقع همواره این مهم نادیده  انگاشته شده  که ،  مشکل ،   تفاوت قومی  یا نژادی ویا شکا ف میان  فرهنگ محلی وخارجی  نیست ،   بلکه تفاوت میان شهرنشین و روستائی مهاجر است . فرضا"در داخل کشور ترکیه شکاف میا ن شهروندان ساکن ، عمدتا" طبقه متوسط محلی با تازه واردین ویا مهاجرین روستائیء تهید ست وفاقد توانائی مالی ، شدید تر ومسئله ساز ترازنا همخوانی  مهاجرین ترک بامردم محلی کشورهای اروپائی است   .  هم اکنون در اکثر مراکز شهری مهاجر پذیر در کشور ترکیه میزان جمعیت مهاجر بحدی استکه درغالب  این مراکز شهری اکثریت جمعیت را تشکیل میدهند . البته  در کشورهای اروپائی باچنین وضعیتی ، از نظرمیزان جمعیت مهاجر نسبت به جمعیت محلی، مواجه نیستیم ،     چون  دربرخی شهرهای اروپائی  میتوان فرضا" بطور محدود  در یکی دومحله  شهر حضور جمعیت مهاجر را احساس نمود .

        درفاصله سالهای1960 تا 1975  حدود 6.8  ملیون  ازروستائان ترکیه مهاجرت کردند . این میزان مهاجربرابر با %33 کل  جمعیت روستائی در ان سالها بود .  در مقابل  شهرهای استانبول ، انکارا و ازمیر مقصد نهائی بیش از نیمی از مهاجرین  شد . علاوه بران  بهتر شدن  زیر ساخت های شهری نیز علت دیگر این مهاجرت ها بود . بهبود شبکه راهها  نخست جابجائی روستائی  به شهر را تسهیل  نموده ، سپس امکانات بیشتری برای استقرار دایم مهاجرین  در شهر وترک روستاهای  اغلب منزوی  ودور افتاده اشان را فراهم میاورد .هم زمان با این تحولات ، بهبود نسبی وضعیت بهداشتی ودسترسی اسان تربه امکانات درمانی    افت مرگ ومیر بویژه  اطفال را بهمراه داشته ودر نتیجه ، موجب افزایش گیاهی جمعیت وبلاخره تشدید مهاجرت ها ، گردید . ازطرف دیگراجرای برخی از پروژههای بزرگ زیرساختی مانند سد  وراه سازی  ، چون اکثرا" متقاضی نیروی کار غیرماهرند ، کم وبیش بصورت تامین کننده اشتغال  برای عرضه نیروی کارمهاجرین  در میایند  .   بموازات این  دگرگونی ها    ، موافقت نامه هائی   بین دولت ترکیه وبرخی دول اروپائی جهت اعرام نیروی کار ترکیه به ان کشورها منعقد شد .   با فراهم شدن شرایط اعزام نیروی کار ، بخش مهمی از جمعیت جابجا شده به کشورهای اروپائی بویژ ه المان مهاجرت نمودند .  اما ده سال بعد از انعقاد این توافق نامه ها تقریبا "  اکثر کشورهای اروپائی مانع ادامه این توافق ها  شده وانها را لغو نمودند . بگونه ای که اگر این توافق ها لغو نمی شد تداوم مهاجرت روستائیان حتی شدت بیشتری میافت .

       علی رقم مهاجرت های وسیع روستائیان در ترکیه  ، جمعیت روستائی در حال افزایش بود   ، بین سالهای 1960 تا 1980 از 20.5 ملیون نفر به 25 ملیون نفر رسید . بدین ترتیب بخش عظیمی از این جمعیت روستائی فقط قادر شدند ،  باکمک بستگانی که توانسته بودند ، امکان مهاجرت وکسب کار ودر امد در شهرهای بزرگ ویا  خارج از کشور  را  بیابند،   به زنگی محقرانه  خود با سختی فراوان  ادامه دهند .   

     سالهای  1980  تا 2007

      این وضعیت، با کیفیتی که مطرح گردید ،   تا کودتای 1980 ادامه داشت  .  از ان پس  به علل مختلفه ء جدیدی    مهاجرت ها داخلی ترکیه بشدت افزایش یافت .  مهمترین علت تشدید مهاجرت های روستائی در این سالها  به سیاست های  اصلاحات اقتصادی مربوط میگردد که ، در  زمان نخست وزیری مرحوم تورگوت اوزال ، به اجرا در امدند .  اصلاحاتی که  تورم وسیعی را موجب شد . این سیاست ها عمدتا " بر پایه حذف یارانه ها وازاد سازی بازار اتخاذ شده بود ند . اختلاف قیمت میان بهای تمام شده محصولات کشاورزی  واقلامی که تولید محصول به ان نیاز داشت مانند  سوخت ، کود ، سموم و برخی از کالاهای مصرفی روستائیان ، با ازاد سازی اقتصادی  ، در واقع  کلا" بحال خود رها شد ند .  اکنون در چنین شرایطی  نه تنها روستائیان بدون مالکیت که بعلت قطع یارانه ها قادر به ادامه زندگی در روستا نبودند  ،    چاره ای جز مهاجرت نداشتند.  بلکه شرایط برای کشاورزان  ما لکی که برای بازار تولید میکردند ، نیز غیر قابل تحمل شده بود .  چون بهای فروش محصولات برای تامین هزینه های تولید کافی نبود  .

       فشار ناشی از گرانی بیش از حد ومشکل تامین مخارج   روز مره –  خاصه برای  کم در امد ها    موجب تضعیف ، همبستگی سنتی میان ساکنین روستا ها وبستگانی که مهاجرت کرده بودند  ، شد .   بدین سبب روستائیان تنها مانده در  روستا نیز بیش از پیش در صد د یافتن مکانی برای مهاجرت بودند . در این میا ن میتوان ، به امکانات شغلی که در اثر ایجا د مراکز تولید برای صادر ات   ویا فرصت های شغلی که برای عرضه کننده  گان نیروی  کار ، که با گسترش مراکز توریستی در مناطق ساحلی  اناتولی بوجود امده بود ،  اشاره نمود . از سالهای میانی دهه 80 میلادی بر عواملی که باعث تشدید مهاجرت میشدند  ، بویژ ه  در  مناطق کرد نشین شرق ترکیه ، جنگ وزد وخورد میان ارتش ترکیه وچریک های  پ .ک .ک   نیز  ، اضافه گردید.   در مدت  بیست سالی که این در گیریها میان ارتش وپ .ک.ک جریان داشته روستاهای بسیاری خالی از سکنه شده اند  ؛ چون روستائیان میباید میان پشتبانی از چریک ها ویا   همکاری با دولت  یکی را انتخاب کنند ،  در نهایت درچنین وضعیتی ، طبیعی استکه  مهاجرت  را ترجیح دهند  .  ارتش جهت مقابله با چریکها  روستا های زیادی را کاملا" ویران   ،  جنگل وبیشه های موجود را تخریب نموده تامانع پناهگیری ویا دسترسی  چریکها به اذوغه وسایر ملزومات گردد .  روستائیان کرد که از این مناطق مهاجرت میکنند ،   یا بمراکز شهری عقب مانده ء  همین مناطق  نظیر   ارفه ، غازیان تب   و دیار بکر مهاجرت میکنند و ویا در حاشیه شهرهای دیگر اناتولی در سواحل مدیترانه ،  مانند  مرسین و  ادنا   که هم اکنون جمعیت کردشان اکثریت یافته  ،  ساکن میشوند .

 پروژه احداث سدی که به «  گپ »  معروف شده ، زیانهای بسیاری را برای روستائیا ن منطقه ببار اورد  . با این همه تاکنون دولت بتعهداتی که برای جبران این زیانها  متقبل شده ،  عمل  نکرده ویا اینکه بخش  ناچیزی  از ان را  جبران نموده است  .  در این منطقه به علت تداوم  خشونت ها واجرای پروژه سد بیش از چهار هزار روستا کلا" تخلیه شده وغالب روستائیان تهیدست چاره ای جز مهاجرت وسکنی   در حاشیه  شهرهای  بزرگ ندارند .  حتی اجرای پروژه سد نیز برای نیروی کار انها تقا ضای چندانی مطرح  نکرد چون مجریان سد بیشتر کارگران ماهری راترجیح میدهند که از مناطق غربی به انجا میایند .  .در واقع احداث سد   اتاتورک  کارا کایا   و  بیرچیک   برای روستا ئیان تهیدست منطقه منافع عمده ای  نداشت .  بیشتر مالکین  بزرگ وشرکت هائی که در این منطقه سرمایگذاری کرده بودند از احداث سد نفع بردند .  همه شهرهای بزرگ ترکیه ، ازنیروی کار ارزان  مهاجرین  حاشیه خود ، سود میبرند .  شهرهای بویژه عقب مانده واقع در ایالات دور افتاده معمولا" هدف ویا ایستگاه اولیه اینگونه مهاجرین است  .  منطقه کردنشین جنوب شرقی وشرق کشور هنوز بالا ترین میزان رشد جمعیت وهمینطور جابجائی ومهاجرت را دارد .  مهاجرین  ورودی وخروجی این شهرها هنوز بسیار بالاست . این شهرها در واقع ایستگاه مهاجرت بعدی مهاجرین بسوی کلانشهرهای غرب کشور به ویژه استانبول ، میباشند.  علاوه برمناطق شرقی وجنوب شرقی  دواستان بخش مرکزی دریای سیاه نیز جزو استانهائی هستند که حجم جابجائی جمعیتی شان  زیاد است

 منابع :

Hütteroth, Wolf-Dieter / Höhfeld, Volker: Türkei. Geschichte, Wirtschaft, Politik. Geschichte, Wirtschaft, Politik. Darmstadt 2002 Darmstadt 2002
Karpat, Kemal H.: The Gecekondu. Karpat, Kemal H.: Die Gecekondu. Rural Migration and Urbanization. Ländlichen Migration und Urbanisierung. Cambridge University Press 1976 Cambridge University Press 1976
Kleff, Hans-Günter: Vom Bauern zum Industriearbeiter. Kleff, Hans-Günter: Vom Bauern zum Industriearbeiter. Zur kollektiven Lebensgeschichte der Migranten aus Zur kollektiven Lebensgeschichte der Migranten aus
der Türkei. Esen, Orhan / Lanz, Stephen (Hrsg.): Self Service City: Istanbul. Berlin 2005 Berlin 2005
der Türkei. Mainz 1985 Mainz 1985
Kreiser, Klaus / Neumann, Christoph K.: Kleine Geschichte der Türkei. Kreiser, Klaus / Neumann, Christoph K.: Kleine Geschichte der Türkei. Stuttgart 2003 Stuttgart 2003
Turkey's Statistical Yearbook 2005. Türkei Statistisches Jahrbuch 2005. Ankara 2006 Ankara 2006

 

  برخی اطلاعات  مربوط به گسترش شهری ترکیه وپدیده  «  گجه کوندو  »  .   که توسط تهیه کننده ان ،  سینم  دمیر    بصورت  خلاصه شده  ارائه گردیده است .

محله   گجه کوندو نشین استانبول              منبع : سینم   دمیر  " توسعه شهری در استانبول "

 

 

      سینم  دمیر  (2)   گجه کندو :  "  توسعه شهری در استانبول "      Sinem Demir

·        جمعیت استانبول درشرایط کنونی سللانه  3.5 در صد در حال رشد است .

·        نیمی از جمعیت کنونی استانبول وپیرامونش قریب به  شش ملیون نفر گجه کوندونشین  هستند

·         پدیده   گجه کندو  رابطه مستقیمی با مسئله بیکاری ،  فقر و تهیدستی ء عمدتا" جمعیت مهاجر روستائی  دارد که اکثر از مناطق شرقی ترکیه به مراکز شهری غرب کشور مهاجرت میکنند .  بطور کلی این مهاجرین که در اثر تهیدستی روستاهای خود را ترک میکنند ،  هد فشان  رسیدن به مراکزشهری است تابتوانند با جستجو ودستیابی به فرصت شغلی و کسب درامدء ، هر چند ناچیز ، تا حدودی سطح زندگی خود را بهبود بخشیده  به امکانات بهتری برای کار ویا تحصیل فرزنداشان  خود دست یابند ..

·        در سالهای اخیر در سطح محدودی ، برخی از محله های  گجه کوندو نشین توسط  اداره مسکن وتوسعه  ترکیه   تخریب شده وبجای انها اپارتمانهای مسکونی جدید احداث  گردیده است .

·        « گجه کوندو » ( که جمع ان گجه کوندو لر است ) در زبان تر کی به سرپناه ویا محل سکنی ای  گفته میشود که بدون هیچگونه مجوزی درتاریکی شب درزمین اشغال شده ای  ، یک شبه برپا شود .

·        علاوه بر جریان وسیع مهاجرت از مناطق شرقی به مراکز شهری غرب ترکیه که عامل اصلی  گسترش شهرهای بزرگ است . این مراکز شهری ومناطق حول انها در قرن گذشته پذیرای مهاجرین کشورهای همسایه حوزه بالکان نیز بوده ا ند  .

·        1913-1912  جنگهای بالکان

·        سال 1923 بر اساس معاهده لوزان ترکیه پذیرای پانصد هزار مسلمانی که از بالکان رانده شده بودند میگردد.

·        بین سالهای 1935 تا 1940   حدود 000 124  نفر مهاجرین دیگر از کشورهای بلغارستان ورومانی به مراکز شهری غرب ترکیه وارد میشوند .

·        یکی از ویژ گیهائی که موجب شکل گیری حاشیه نشینی شهری ترکیه  بصور ت  گسترش  گجه کوندونشینی شده است ، در واقع به نظام مالکیت زمین وخصوصیات ان مربوط میگردد ، که از دوره حکومت عثمانی بر جای مانده است .  این نظام زمین داری را    سینم دمیر   بصورت   توضیح های خلاصه شد ه در   توسعه شهری در استانبو ل   چنین مطرح میکند :

·        نظام زمین داری در دوران حکومت عثمانی :

o       املاک   حکومتی

o       "       شخصی

o       "      وقفی

o       "     متروکه

o       موات     "

-         املاک حکومتی :    بر اساس نظام زمین داری دوران عثمانی   املاک حکومتی   فقط در شرایط خاصی در اختیار افراد مشخصی قرار میگرفت ، انهم  منحصرا" با مجوز مستقیم سلطان ،  بنا بر این هیچگونه امکانی وجود نداشت که مالکیت بر این زمینها بصورت دیگری اعمال شود . 

-         ملک شخصی  :  ملکی بود  که در اختیار افراد حقیقی یا حقوقی قرار داشت  . این املاک مالکبت مسکونی ، تجاری  ، زراعی ،روستائی وامثالهم را شامل میگردید .   

-         املاک وقفی  : املاک ودارائی ها ئی بودند که اغلب به اماکن مذهبی تعلق داشته ویا املاک ودارائی هائی  که از طرف واقفین در اختیار اماکن مذهبی و نهایتا"  اوقاف قرار میگرفته است . از املاک ومتعلقات اوقاف تحت شرایطی ، برخی  سالمندان  ، بیماران ومسافرین میتوانستند ، استفاده نمایند .  بااین هدف که این گروهها در موارد اضطراری امکانات لازمه را در اختیار داشته باشند . 

-         املاک متروکه   :  زمین هائی بودند که منحصرا" به مصارف عمومی میرسیدند . بنابر این  هیچ کسی نمیتوانست ازان استفاده خصوصی نماید . دراولویت اول این زمینها برای مصارف واحداث ابنیه عمومی نظیر : جاده ، پل ، میدان ، بازار     مورد استفاده قرار میگرفت ،  ودر مرحله بعد چراگاهها ومصارف  مشابه انرا شامل میشد . 

 املاک  موات  : زمین هائی بودند که بطور معمول قابل استفاده نبودند . مانند : بیابانها زمین های صخرهای  ویا زمین های رسی .

    باتوجه به نظام زمین داری در  دوران حکومت عثمانی ، میباید اضافه نمود  : در  سال 1858 سلطان عثمانی   قانونی  را وضع نمود که بر اساس ان :  اگر فردی زمین  بدون   مصرفی را  یافته ومیتوانسته  در مدت  24 ساعت  برای خود محل سکنی ،  سرپناه ویا کلبه ای  را   قبل از طلوع افتاب روز بعد بر پا  نماید  ،   از حق سکونت  و مالکیت بر ان قطعه زمین بر خوردار  میشد .    

      سینم  دمیر  «  توسعه شهری در استانبول  »

------------------------------------------------------------------------------------------------------  

        هما نطور که  مشاهده میشود  ، پدیده  گجه کوندو  در واقع مبین شرایط ویژه حاکم بر توسعه وگسترش شهری در جامعه ترکیه وجوامع مشابه ان است  .   در این مورد ویا در رابطه با خصلت یابی این پدیده واشنائی هرچند بسیار محدود ومختصر با روند تحولات ان وبیش از ان تاثیر پذیری تدریجی این وضعیت  از   سوداگری ساختمانی ء  حاکم در شهر  ،  به برخی پژوهشهائی که در این زمینه انجام شده توجه مینمائیم  .

    دراین زمینه خانم    هیدی  ودل  (3)   در مجله اروپائی ء مطالعات ترکی    چنین میگوید :  

"...... محله های گجه کوندو نشین  ، بخشهای مسکونی ای هستند که در درون وپیرامون شهرهای بزرگ ترکیه  قرار داشته ، ولی از نظر کالبدی و اجتماعی با بقیه بخشهای  شهر ،  متفاوت اند .    بخش عمده ء ساکنین انرا مهاجرین روستائی  تشکیل میدهند  ، که مستقیما" از روستا مهاجرت نموده ،   ویا پس از مدتی اقامت درشهری کوچکتر در منطقه  مبداء مهاجرتشان ،  خودرا به  این محلات ء   گجه کوندو نشین   پیرامون کلان شهر رسانده اند .   گجه کندوها سرپناه ویا خانه های محقری هستند -  که همانطور که درقانون مصوب سال 1966 مربوط به  گجه کوندو تعریف شده –   بدون توجه به  ضوابط ومجوزهای ساختمانی ، بصورت غیر مجاز ،غیرقانونی وبدون حق مالکیت زمین  ، ساخته شده اند . معمولا پس     ازبرپائی گجه کوندوها  ،  با اینکه  جمعیت زیادی در ان ساکن میشوند ،  اما تا مدت زیادی از  هیچگونه زیرساخت ،  تاسیسات وتسهیلات شهری بهره مند نیستند .

   درمحلات گجه کوندو نشین نخست کلبه های با فاصله زیادی نسبت به یکد یگر بر پا میشوند  . سپس بین و پیرامون ء گجه کوندوهای بر پاشده  اشنایان وبستگان خانوادههای مستقر شده اقدام به بر پائی   گجه کندوهای   خود میکنند .

   کیرال  موبچل    ،  معتقد است  ، فضا های ایجاد شده  در اغاز  و یا در مرحله ء نخست شبیه  ، به محله های مسکونی اقشار پائین طبقه متوسط  حومه شهر  و یا محلات روستائی   ، است  . سپس با احداث پی درپی  گجه کوندوهای جدید فضاهای خالی میان ان ها  رفته رفته  پر شده  ، بصورت بخش مسکونی بزرگی در میاید .   با گسترش بیشتر ساخت وسازها ، مشکل کمبود ویا علی القاعده نبود زیرساختها ، بشدت مسئله افرین میشود .

    ازنظر پژوهشگرانی که در رابطه با شکل گیری محلات   گجه کوندو نشین  مطا لعاتی انجام داده اند ؛ همچون  کلس روسر ( 211-1983و 381  - 1993 )  سیر تحول ساخت وساز   گجه کوندو ها را   سه   مر حله متمایز  میدانند .  نخست   تا سالهای    1960 نحوه ساخت این سرپناها بدین صورت بود که افرا د با هرگونه امکانات و  مصالح ساختمانی دست دوم ویا تهیه شده از تخریب بناهای دیگر که بدست میاوردند  ، گجه کندوی خود را بر پا میکردند .  او این مرحله را مرحله   « معذورین»  میخواند .  چون فرد نیاز مند چاره ای جز بر پائی سرپناهش نداشته است . بنابراین عذرش از نظر اخلاقی موجه است .    از    1960 تا    1970  گجه کوندوها   باز هم توسط همان مهاجرین ساخته میشد  ، ولی نه فقط برای سرپناه خود  بلکه  به  اغلب  انها ،  بخش ها ویا اطاقهای جدیدی جهت اجاره به فرد ویا خانواده  ثالثی  ، افزوده  میشد .  بدین ترتیب  در این دوره   گجه کوندوهای اجاره ای نیز  برپامیشدند .   مرحله  سوم که بین سالهای 1970  تا 1980  اغاز میشود ، مرحله ورود سوداگران ساختمانی به این عرصه است.      تا باساخت  کلبه های  مذکور انها را به مهاجرین از راه رسیده ونیاز مند ء  به سرپناه ، بفروشند  . در این مرحله  بتد ریج مصالح ساختمانی مرغوب تر شده و متناسب با امکانات فروش ،  گجه کوندو های جدیدی بر پا کرده ویا واحد های قدیمی تر را خریده ومطابق  با تقاضای خریدار در انها تغییراتی انجام میدادند . ........."

منابع :

 

1.     Hans  Gunter  Kllef
Die  Turkische  Innen – Migration ---  2007

2.     Sinem Demi
Urban Development in Instanbul

 

3.     Heidi  Wedel
European   Jornal   of  Turkish  Studie
Alltagsleben und politische Partizipation
Gecekondu-Viertel als gesellschaftlicher Ort