شهرسازی ، محیط زیست ومشکل الودگی هوا (بخش چهارم )

ادامه بررسی وتوجه به تجربیات کلانشهرهای امریکای لاتین درزمینه تعدیل الودگی هوا ، باهدف اشنائی با تجربیات عینی ومشخص این جوامع

انتخاب وبرگردان گزارشها از مهدی کاظمی

درپی هدفی که درمقدمه این بحث مطرح شد – بررسی وتوجه به تجربیات کلانشهرهای امریکای لاتین درزمینه تعدیل الودگی هوا - نخست همانگونه که ملاحظه گردید ، دربخشهای قبلی این نوشته کوشش نمودم ، اطلاعاتی حال هرچند بسیارکلی ومختصر، جهت شناسائی اولیه این شهرها ، شامل : وضعیت جغرافیائی ، مشخصات عمده شهری ، میزان وعلل اصلی ایجاد الودگی هوا در این کلان شهرها ، ارائه شود .

هدف ازطرح تجربیات کشورهای مذکورهمانگونه که قبلا" نیزمطرح گردید ، شناسائی ، واطلاع ازنتایج مشخص وعینی تجربیات کشورهائی استکه ، تشابه های ساختاری بسیاری با کشورما دارند . چون بازهم همانگونه که بارها دراین سایت مطرح شده ، هنگامی در این مسئله ومسائل مشابه ان ، میتوان به شناخت « کارامد » وقابل استنادی دست یافت که ، اینگونه مشکلات را خاص کشورخود ندانسته ، بلکه انرا درمحدوده گسترده تری – جهان در حال توسعه ، جهانی با محدودیت های بسیار ، جهانی عملا" در حال اضطرار - مورد کنکاش وپژوهش قرار دهیم . بعنوان مثال هنگامی که ، باخبرتوفیق مکزیک در رفع الودگی کامل هوای شهرمکزیکو مواجه شدیم . برخی حتی شک هم نکردند . نپنداشتند ، اگرمکزیک الودگی هوای شهرمکزیکو را از میان برداشته چرا برمشکلات دیگراقتصادی ، اجتماعی وسیاسی خود همانند رفع الودگی کامل هوای شهر فائق نشده ؟! شکی نیست که مکزیکیها توفیقهای ، حتی قابل تحسینی دراین زمینه داشته اند ؛ ولی باهمه اینها ، حکایت هم چنان باقی است ! انها که مدعی شدند دردهه 90 سده گذشته هوای شهررا ازالودگی رهانیده اند ، طی سال 2013 بیش ازشش باردر مورد وضع هوای شهر وضعیت اضطراری اعلان نمودند . حتی امسال اواسط ماه مارس 2016 الودگی هوای شهر مکزیکو بحدی رسید که ، رئیس جمهور مکزیک وضعیت فوق العاده اعلان نموده ، مشکل بحرانی شدن الودگی هوای شهر مکزیکو را همه خبرگزاری های جهان گزارش نمودند . بنابراین هنگامیکه مسائلی همچون الودگی هوای شهرها ویا مشکلات مشابه در زمینه های دیگراقتصادی ، اجتماعی وسیاسی را باتوجه به همه جوانب شان در نظر نگریم ، به سهولت دچار توهم شده ، میپنداریم : خوب مکزیکیها که مشکل الودگیشان را حل کردند ! پس ماهم . . . !

تا اینجا باتوجه به اطلاعات مذکورمیتوان اولین نتیجه گیری را بدینصورت، مطرح نمود: منشاء الودگی هوا درشهرهای مختلف جهان به دوگروه علل مختلف مربوط میشوند . عللی که به موقعیت وویژگیهای جغرافیائی شهر مربوط میشوند . وعواملی که منشاء شهری دارند ؛ یعنی عواملی که به چگونگی وضعیت اقتصادی ، اجتماعی - جمعیتی ، سیاسی - نهادی وفیزیکی ، در نتیجه عملکرد شهردرابعاد مذکور ، مربوط میشوند .

دررابطه باکلانشهرهای مورد بحث همانگونه که دراین نوشته کلی ومختصر مطرح گردید ، نخست اینکه ، وضعیت جغرافیائی ، برای برخی ازکلانشهرهای مذکور، عامل کاهش الودگی بود . مانند شهر، بوئنوس آیرس ، که وجود جلگه وسیع وبرقراربودن نسیم مداومی که در دلتای دل پلاتا رود پارانا درجریان است ، به گونه موثری موجب کاهش الودگی هوامیگردد . درحالی که درشهرهای مکزیکو، سانتیاگو، لیما و تا اندازه ای بوگوتا وضعیت جغرافیائی - وجود کوهها - مانع تحرک هوا ودرنتیجه تشدید الودگی میشود

اما ،عواملی که به عملکردهای مختلف شهری مربوط میشوند . عبارتند ازعوامل ثابت : مانند کارخانه ها ، الودگی تولید شده در مکانهای مسکونی وغیرمسکونی شهر، انواع مختلف وسائل گرم کننده ویا حتی وسایل پخت وپز که درواحدهای مسکونی بکار گرفته میشوند . وعوامل متحرک : وسایط نقلیه زمینی ، هوائی ودریائی .

هنگامیکه جهت طرح مسئله ای «مشخص» ومنطبق با واقعیت ، به پژوهشهای مختلفی که دراین کلانشهرها انجام شده ، رجوع مینمائیم ؛ درخواهیم یافت : 75 تا 80 درصد الودگی هوای این کلانشهرها ناشی از تردد وسایط نقلیه است . حال این وسایط که کلا" سیستم حمل ونقل شهر را تشکیل میدهند ، چه ویژگی و کاستی هائی دارند که ، بنوبه خود میتوانند بصورت عاملی در تشدید الودگی هوای شهر موثر باشند . ویا اینکه ساختار فیزیکی ایکه سیستم ویا جزء سیستم های حمل و نقل شهر انرا بکار میگیرند ، مانند شبکه های فیزیکی رفت وامد وبطورکلی سایر امکانات فیزیکی ایکه در خدمت سیستم حمل نقل میباشند ، با چه کاستی کمبود وناهنجاری هایئ مواجه اند که ، موجب اختلال در عملکرد سیستم مذکور- فرضا" کندی تردد - ودر نتیجه بنوبه خود تشدید الودگی هوا میشوند . اینها مسائل ویا نکاتی هستند که پس از طرح وشناسائی اقداماتیکه در جهت رفع ویا تعدیل الودگی هوا در این کلانشهرها انجام شده ، مشخص خواهند شد.

برخی از اقداماتی که از اواسط دهه 80 سده گذشته تاکنون جهت رفع ویا تعدیل الودگی هوا در کلان شهرهای مذکور به اجرا در امده است .

البته با توجه به این نکته مهم که : در کشورهای امریکای لاتین همانند ، اغلب کشورهای در حال توسعه ، منابع دولتی ویا مجریان طرح های مختلف رفع الودگی هوا - همانند مجریان سایرطرحها وسیاست گزاری ها - همواره ازموفقیت بی نظیر خود سخن بمیان میا ورند ! هرچند بعضا" به این مهم هم اذعان دارند ، که تا رسیدن به یک وضعیت مطلوب راه درازی در پیش است ! بنابراین در بررسی ومطالعه تجربیات انها میباید گزارشها ونقد های مختلف را تواما" مورد توجه قرارداد ، تا بتوان در حد امکان« واقعیتء» نتیجه ایکه از تجربیات انها بدست امده را دریافت .

گزارشی ازمجریان اقدامات مربوط به کاهش الودگی هوا درشهر مکزیکو

گزارشی از : گروه اسیکله (گروهی که در فعالیت های مربوط به باز یافت در زمینه های مختلف فعال است)

چگونه بااقدامات مختلف، شهرمکزیکو Ciudade de Mexico توانست

میزان الودگی هوا را کاهش دهد

ازگروه اسیکله equipe eCycle

محدودیت تردد خودروهای شخصی تاکید بر وسایط نقلیه همگانی

طی چندین دهه متمادی هوای شهرمکزیکوبعنوان الوده ترین هوای یک شهردرجهان شناخته میشد. ازاولین سالهای دهه 90 سیاست به اجرادرامده توانست بمیزان محسوسی وضعیت را دگرگون نماید.هرچنداین موفقیت باانچه ایده ال است، فاصله زیادی دارد، ولی انقدرهست که شهر بتواند به توفیقی که بدست امده افتخارنموده وبگوید : ما دراین مبارزه درحال پیروزی هستیم .

عامل اصلی الودگی هوادرپایتخت مکزیک تعداد وکیفیت وسایط نقلیه، بویژه خودروهای شخصی درمحدوده کلان شهری ان است . انهم بصورتیکه اغلب ، جهت جابجائی های با فاصله کم هم ازخودروشخصی استفاده میشود .

درمورد شهرمکزیکوتغییرشرایط موجود با اقدام مسئولین دولتی اغازشد . دولت فدرال

سیاستهای محیط زیستی جدیدی را جهت کاهش حجم گازهای الاینده به میزان 30 درصد تا سال 2020 را بکارگرفت .

بنابراین ، براساس سیاست گزاریهای جدید ، نخست سعی شد ، درحد امکان ازتردد اتوموبیل درسطح شهرکاسته شود. بصورتیکه نخست تردد شماری ازاتوموبیلها درسطح شهرتا دوروزدر

هفته وهمچنین علاه بران ، یک روزشنبه درهرماه ازساعت 5 بامداد تا ساعت 22 ممنوع شد .

گذشته ازان ، ازسال 1992 هنگامیکه کیفیت قابل پذیرش هوا به حٌد 11 روز درسال رسید ،

دولت سیستم کنترل دقیق الودگی کلیه وسایط نقلیه موتوری را به اجرا دراورد . سیستمی که با

اندازه گیری الایندگی هروسیله نقلیه موتوری وضعیت انها رابرای ادامه کنترلهای بعدی ثبت مینمود.

وضعیت هوای شهرمکزیکو اوایل سالهای دهه نود

همچنین سرمایه گزاری درسیستمهای جدید (الترناتیو) حمل ونقل دردستورکارقرارگرفت .

درشهرمکزیکو، شهروندان درسطح وسیعی ، تشویق به استفاده ازدوچرخه برای جابجائی در

فاصله های کوتاه شده اند . درنقاط مختلف شهرپارکینک های ویژه برای دوچرخه ها درنظر

گرفته شد . مقررگریدد اتوبوسهای گازوئیل سوزخطوط حمل ونقل همگانی سریع ، ازگازوئیلی که الودگی کمتری را موجب میشود استفاده نمایند .

نتیجه این اقدامات مثبت بود. براساس مطالعاتی که دانشگاه ملی اوتونوم مکزیک انجام داده در

این مدت از 2006 تا 2008 بااینکه به شمارخودروهای شهر35 درصد افزوده شده بود ، اما

امیسیون اُوزون 24درصد کاهش نشان میداد . میزان ppbکه درسال 1991تا 404 افزایش یافته بود، درسال 2000 تا حد 282 پارتیکل کاهش داشت .

پژوهشهای مذکورنشان میدهد ، نتایج بدست امده هنوزبا وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارد . یعنی با اینکه کاهش پارتیکل های اوزون محسوس بوده ولی هنوزکیفیت هوای شهربه سطح 110 پ پ ب درمتر مکعب در 42 روز ازسال نرسیده است . درسال 2009 شهر 185 روزهوای کم وبیش قابل قبول داشته است . در سال 2010 تعداد روزهای قابل قبول به 50 روز در 60 روز نخست سال رسید . هدف این است که تعداد روزهای غیر قابل قبول را به یک روز درسال برسانیم .

گزارشی دیگری که وضعیت را انچنان که گفته میشود ، چندان مطلوب نمیداند .

شهرهای مکزیک درحال غوطه ورشدن درالودگی هوا انهم

بدون اینکه شهروندان اگاهی چندانی از کم وکیف ان داشته باشند .

گزارشی از: امیلیو گودُی Emilio Godoy 2013/6/ 18روزنامه نگارمکزیکی فعال محیط زیست ، عضو ترامریکا Teramerica

با توجه به اینکه رفع الودگی هوا امری حیاتی برای سلامتی ، فعالیت روزمره وبهبود کیفیت زندگی شهروندان است ؛ امروزه درمکزیک شهرهائی که بیش از 500 هزارنفرجمعیت دارند ، با مشکلات وموانع بسیاری برای اندازه گیری ومشخص نمودن کیفیت وبلاخره توقف الودگی بعضا" شدید هوا مواجه اند . بهمین علت درسال 2013 مسئولین محلی موظف شدند ، گزارشهای جامعی نسبت به مسئله الودگی هوای شهرهای مناطق مربوطه شان ارائه دهند . در این گزارشها انچه نسبت به رفع الودگی هوا تاکید شده این استکه : مشکل عمده، به اجرا درامدن طرحهای مربوط به رفع ویا دستکم تعدیل الودگی هوای شهرهایشان ، فقدان امکانات مالی ونیروی انسانی کافی است . همچنین شبکه های کمک رسانی وهمراهی دراین زمینه تاکنون کارکرد مطلوبی نداشته اند.

بنظر ریکاردوتورِس ، پژوهشگرمرکزعلوم جوٌی دانشگاه ملی اوتونوم مکزیک ، دراین زمینه همکاری موثری ازدولت های ایالتی ، که دران حفظ محیط زیست ورفع الودگی هوا اولویت داشته باشد، دیده نمیشود . اواضافه مینماید : هم اکنون نیمی ازجمعیت 120 میلیونی مکزیک در 32 شهردارای بیش از 500 هزارنفرجمعیت زندگی میکنند ؛ شهرهائی که اغلب شان باانواع مشکلات محیط زیست والودگی هوا مواجه اند . اومیافزاید شهرهای بزرگ کشور با مسئله افزایش دی اکسید گوگرد ، مونواکسید کربن ودی اکسید نیتروژن ناشی ازمصرف سوخت های فسیلی وسایط نقلیه ویا واحدهای صنعتی مواجه اند . علاوه بران ، هیدرو کربن ناشی ازفعالیت کارخانه های سیمان ، همگی تاثیر مخربی برمحیط زیست وسلامتی شهروندان دارند . جراردو مونکادا کارشناس ِان.جی.اُ ، قدرت مصرف کننده ، میگوید : نمیتوان انتظار بهبود وضعیتی را داشت که شناخت مشخصی ازچگونگی ، میزان واندازه آنرا نداریم . قبل ازهر اقدامی ضروریست اطلاعات مشخصی ازمیزان الودگیهای هرشهرداشته باشیم .

مکزیک دارای 28 شبکه اندازه گیری کیفیت هوا ی شهرهاست اما فقط 18 واحد از انها اطلاعات نسبتا" قابل کاربردی را ارائه میدهند .

سیستم ملی اطلاعات واندازه گیری کیفیت هوا درکل کشور دارای 80 ایستگاه کنترل جوّی

(اتمسفر) است .

برپایه گزارش سازمان بهداشت جهانی درمکزیک سالیانه 14700 شهروند دراثربیماری های ناشی ازالودگی هوا تلف میشوند . ازسال 2009 تاکنون (2013) دولت سالانه 15میلیون دلار برای احداث ایستگاههای اندازه گیری وسنجش میزان الودگی هوا که ازتجهیزات امریکائی به ارزش 38000 دلاربرای هرایستگاه استفاده مینمایند ، اختصاص داده است . که البته وجه گران وپرخرج ان نگهداری این تجهیزات است .

پیشنهاد های بعدی

برای مقابله بااین مسئله ، هشت سازمان مربوط به جامعه مدنی ، ازانجمله : گروه طرفداراستفاده بیشترازدوچرخه ، برای انچه تحت عنوان طرحی برای شهرسالم وقابل رقابت مینامند : پیشنهادهائی برای پاکیزگی هوا ، بصورت اقداماتی که به بهبود کیفیت هوا بیانجامد داده اند .

پیشنهادهائی چون : دستورعمل جهت تدوین ضوابط مصرف سوختهای پاک برای خودروها .

حذف یارانه های مربوط سوخت وسایط نقلیه .

کاهش تردد وسایط نقلیه موتوری درمحدوده های کلانشهری .

بهبود حمل ونقل وترانسپورت همگانی شهری .

ارائه برنامه های مشخصی جهت کاهش الودگی هوا .

انیستیتوی ملی اماروجغرافیابودجه لازم برای رفع کامل الودگی هوای کشورراچندین تریلیون دلاردانسته است . تُورِس معتقد است : یک هماهنگی وهمکاری همه جانبهء بین شهری لازم است ، زیراهمواره ازسایرنقاط حجم زیادی ازتردد وسایط نقلیه به کلانشهرها درجریان است . الودگی هوا مسئله ایست با ابعاد کلان . راهبرد های کنترل نباید به ابعاد ُمحلی محدود شوند . همچنین پژوهشگران دیگردرحال بررسی وشناسائی جریانهای الاینده کارخانه ها و حمل ونقل درجریان میان انها هستند. همینطوربموازات ان پژوهش روی تاثیرالودگی هوا برپوشش گیاهی

منطقه نیزدرحال انجام است .

امسال (2013) ، شهرمکزیکودستکم شش باربعلت افزایش الودگی بیش ازحدهوا به شهروندان هشدارداده وباقی ماندن در فضای بازرا نامناسب اعلان نمود .

دولتهای محلی منطقه مرکزی کشوراقدام ، به ایجاد کمیسیون محیط زیست کلانشهری (متروپلیتان) ، جهت هماهنگی اقدامات مربوطه ، نموده اند . اقدامی که به نظر کار شناسان درسایر مناطق کشورنیزمیباید انجام شود .

اما همانگونه که گزارش فوق وگزارشهای مشابه دیگر نشان میدهند ؛ باهمه اقداماتی که مقامات محلی درزمینه رفع الودگی هوای شهرمکزیکو انجام داده اند حال چه درانجام این اقدامات بعضا" اغراق نموده ، یا اینکه واقعا" انجام شده باشد ، با توجه به وضعیت کنونی ( اوایل آوریل 2016 ) الودگی هوادرکلانشهرمکزیکو ، میتوان واقعیت را مشخص تردریافت .

البته روشن استکه غرض ازطرح مسئله بدینصورت، نشان دادن عدم موفقیت دست اندرکاران مکزیکی نیست ، بلکه هدف ، توجه به میزان کارامدی ونتیجه چنین اقدامات ، پیش گیریها ، محدویت ها دریک وضعیت توسعه نیافته ویا درحال توسعه است . هدف توجه بیشتربه ، نتیجه داشتن، ویا ، کم نتیجه وحتی بی نتیجه بودن ، هرمحدودیت ، پیشنهاد و اقدامی درچنین وضعیتی است . دراین مورد میتوان به گزارش نشریه ال پائیس بین المللی درهفته های اخیر(اواسط مارس تا اوایل آوریل 2016) توجه نمود .

شهرمکزیکو بعلت الودگی شدید هوا وضع اضطراری اعلان نمود .

تمرکززیاد اُوزون مسئولین شهرمکزیکورا وادار به ایجاد محدویتهای بسیاری درتردد وسایط نقلیه و فعالیت های مختلف در فضاهای باز نمود .

خلاصه ای از گزارش : لوئیس پابلو به اوره گارد ، ال پائیس اینترناسیونال مکزیک 15 مارس 2016

" افزایش فوق العاده" تمرکزاوزون مقامات ومسئولین کلانشهرمکزیکورابه اتخاذ، نخستین محدودیت های محیط زیستی درشهرمکزیکو که ازسال 2002 تاکنون( مارس2016) سابقه نداشته ، وادارنمود .

کمیسیون محیط زیست مگالوپولیس (ابرکلانشهر) مکزیکو (CAM) ، متشکل از ارگانهای

دولت فدرال و محلی به کلیه مدارس ومراکز اموزشی توصیه نمودند که : "ازفعالیت در فضاهای بازبهر ترتیب که شده پرهیز نمایند " تااینکه کودکان وجوانان دانش آموز بیشتر

فعالیت هایشان را داخل ساختمنهای اموزشی انجام دهند . همچنین دولت مکزیک از همه

وضعیت هوای شهر مکزیکو در فوریه 2016 عکس از سائول روئیز برای ال پائیس ،

مردم خواست در حد امکان در داخل منازل ویا محل کارشان باقی مانده ، فعالیت های

تفریحی وورزشی در فضای باز را متوقف نموده و همچنین از استعمال دخانیات در فضاهای بسته خودداری نمایند .

برای اینکه دروضع موجود، شدت الودگی هوا راکاهش دهند ، مقامات مسئول بران شدند که، محدودیتهای زیادی را برای تردد وسایط نقلیه اعمال نمایند . نخست از 15 مارس 2016- از پنج بامداد تا ساعت ده شب – تردد وسایط نقلیه را به هولوگرام 1 و 2 در برنامه کنترل وسایط تقلیه محدود نمایند . همچنین فقط اتومبیل هائی که پلاک انها به شماره های 7و8 ختم میگردد ، مجاز به تردد باشند.

مسئولین شهرمکزیکو فهرستی ازفعالیتهائی که دراین مرحله (فاز) ازاقدامات مربوط به تعدیال الودگی هوا انجامشان مجاز نخواهد بود را ، انتشار داده اند . وسایط نقلیه ایکه که الوده کنندگیشان محرز هستند متوقف شده اجازه تردد نخواهند داشت ، هیچ وسیله نقلیه ای مجاز نخواهد بود ، دراین فازاز اجرای محدودیت ها ، برای امورتبلیغاتی وفعالیت مشابه نه چندان ضروری ، به کارگرفته شود . صنایع باید فعلا" فعالیت های الاینده خودرا متوقف نمایند . شرکت هائی که به کارهای رنگ امیزی درسطح معابرشهرمشغولند باید فعالیتشان دراین مرحله متوقف شود . هرگونه سوزاندن مواد الاینده درفضای بازممنوع بوده باید ازانجام ان جلوگیری شود . همچنین ساکنین شهرنیزباید با مراعات دستورات فوق ، بویژه استفاده ازبخاری ( شومینه ) ومشابه ان جدا"خو داری نمایند .

مقامات مسئول کلانشهرمکزیکو تصمیمات مذکور را، پس ازاینکه سه روز متوالی الودگی شدید ادامه داشت ، اتخاذ نمودند. کمیسیون مربوط به مبارزه با الودگی هوا ، معتقد است : وضعیت پیش امده بعلت ، ایستائی شدید جوی است که همراه بایک سیستم فشارزیاد تابش خورشید موجب تشدید تمرکزاوزون شده است . نُرم وحدنصاب مجازمکزیک دراین زمینه با تجدید نظری که درسال 2014 در ان انجام شده ، حد مجازمذکور را حداکثر 0.095 در میلیون تعیین نموده است . امروز بعد ازظهر (15 مارس 2016) میزان پارتیکلها دربخشهاس شرقی شهر به 0.198 پارتیکل در میلیون رسیده بود .

اُوزون گازی است ناراحت کننده وبسیاراُکسیدانت ، که موجب آسیب مخاط ها میگردد. الودگی ناشی ازتمرکززیاد اُوزون درهواموجب اسیب به دستگاه تنفسی و حمله قلبی ( کاردیو واسکولار) میگردد.مقامات مربوطه معتقدند درچنین وضعیتی بیشترکودکان، سالمندان وبیمارانی که نارسائیهائی چون ، کاردیوپولمار (دستگاه تنفسی شُشها)، کاردیو واسکولار_{(نارسائی قلبی)} و سِرِبروواسکولار(مغزی) را دارند ، اسیب پذیرند . الودگی جوٌی موجب مشکلات سلامتی فروانی شده است . 50 در صد کودکانی که نزدیک بخشهای شهر که با الودگی شدید مواجه اند ، زندگی میکنند ، دستکم یکبار در ماه دچار مشکلات تنفسی شدید میشوند . 12 درصد ازاین کودکان حتی دوبار درماه دچار چنین عارضه ای شده ، همچنین کلاس درس را ازدست میدهند .

ادامه در بخش پنجم

انتخاب وبرگردان مطالب مهدی کاظمی بید هندی

فروردین 1395